(خدا شما را هدایت کند و زندگى شما را بهبود بخشد). 5- دعوتش را بپذیرد. 6- وقتى بمیرد جنازهاش را تشییع کند.
2-[232] امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است: هر گاه شخصى عطسه کرد به او دعا کنید و لو از پشت جزیره [از راه دور] باشد.
3-[233] در روایت دیگرى آمده است: اگر چه از آن طرف دریا باشد.
4-[234] اسحاق بن یزید و معمّر بن أبى زیاد و ابن رئاب گویند: در نزد امام صادق (ع) نشسته بودیم که مردى عطسه کرد هیچ کس دعا نکرد، حضرت برایش دعا کرد و فرمود: «سبحان اللَّه» چرا دعا نکردید؟ از حقوق مسلمان بر برادرش این است که 1- وقتى مریض شود از او عیادت کند. 2- دعوت او را بپذیرد. 3- در تشییع جنازهاش حاضر شود. 4- موقع عطسه کردن به او دعا کند.
5-[235] داود بن حصین گوید: با چهارده نفر نزد امام صادق (ع) بودیم امام (ع) عطسه کرد هیچ کس سخن نگفت، امام فرمود: چرا دعا نکردید؟ از جمله حقوق مؤمن بر مؤمن آن است که 1- هر گاه مریض شود از او عیادت کند. 2- وقت مرگ در تشییع جنازهاش شرکت نماید. 3- موقع عطسه کردن به او دعا کند. 4- دعوت او را بپذیرد.
58- باب نحوه دعا کردن براى عطسه و پاسخ دادن
1-[236] سعد بن ابى خلف گوید: امام باقر (ع) عطسه کرد به آن حضرت گفته شد «یرحمک اللَّه» (رحمت خدا بر تو باد). امام در پاسخ فرمود: «
یغفر اللَّه لکم و یرحمکم
» (خدا شما را بیامرزد و رحمت کند). هر گاه شخصى در نزد او عطسه مىکرد مىفرمود:
«یرحمک اللَّه عزّ و جلّ»
. 2-[237] امام محمّد باقر (ع) فرمود: هر گاه شخصى عطسه کند باید بگوید:
«الحمد للَّه لا شریک له»
(سپاس خدایى را که شریکى براى او نیست) و کسى که براى او دعا مىکند باید بگوید:
«یرحمک اللَّه»
(خدا تو را رحمت کند). و عطسهکننده در پاسخ بگوید:
«یغفر اللَّه لک و لنا»
(خدا تو و ما را بیامرزد). (و آن
حضرت فرمود) از رسول خدا در باره آیهاى از قرآن یا چیزى که در آن نام خدا باشد سؤال شد، فرمود: هر چه نام خدا و یاد خداى عزّ و جلّ در آن باشد نیکوست.
3-[238] در کتاب خصال شیخ صدوق از حضرت على (ع) نقل شده است: هر گاه کسى از شما عطسه کرد پس برایش دعا کنید و بگویید:
«یرحمکم اللَّه»
(خدا شما را بیامرزد). و او بگوید:
«یغفر الله لکم و یرحمکم»
(خدا شما را بیامرزد و رحمت کند). زیرا خداوند فرموده است: «چون کسى به شما تحیّت گفت، پس تحیّت دهید به خوبتر از آن یا ردّ کنید همان را»[239]
59- باب جواز دعاى کودک براى زن وقتى که عطسه کند
1-[240] نسیم خادم امام حسن عسکرى (ع) گوید: یک شب بعد از تولّد صاحب الزّمان (ع) بر آن حضرت وارد شدم و در حضورش عطسه کردم، فرمود:
«یرحمک اللَّه»
از این سخن خوشحال شدم. سپس فرمود: تو را در باره اثر عطسه بشارت مىدهم که عطسه سه روز امان از مرگ است.
60- باب استحباب عطسه کردن و کراهت عطسههاى زشت
1-[241] احمد بن محمّد بن ابى نصر گوید: از امام رضا (ع) شنیدم که مىفرمود:
خمیازه و دهن درّه از شیطان [زشت] و عطسه از خداى عزّ و جلّ است. (خیر است).
2-[242] امام صادق (ع) فرمود: عطسه براى تمام بدن مفید است در صورتى که از سه مرتبه تجاوز نکند و اگر تجاوز کرد نشانه درد و بیمارى است.
3-[243] ابو بکر حضر مىگوید: در باره قول خداى عزّ و جلّ که «إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ»[244] از امام صادق (ع) سؤال کردم، فرمود: منظور عطسه زشت است.
4-[245] مردى از اهل سنّت از امام صادق (ع) نقل مىکند که حضرت فرمود:
عطسه مانند نطفه از تمام بدن خارج مىشود گرچه نطفه از آلت مردى خارج مىگردد، دیدهاى که وقتى انسان عطسه مىکند تمام اعضایش تکان مىخورد؟ و کسى که عطسه مىکند تا هفت روز از مرگ در امان است.
61- باب استحباب تکرار دعاى عطسههاى پى در پى تا سه مرتبه
1-[246] امام باقر (ع) فرمود: هر گاه شخصى تا سه مرتبه عطسه کند به او دعا کن و اگر بیشتر شد دعا لازم نیست.
2-[247] امام جعفر صادق (ع) نقل کرده است که حضرت على (ع) فرمود: براى عطسهکننده تا سه مرتبه
«یرحمکم اللَّه»
بگو و اگر از سه مرتبه تجاوز کند نیازى به دعا نیست.
3-[248] در حدیث دیگرى آن حضرت فرموده است: اگر از سه عطسه تجاوز کند
به او گفته شود
«شفاک اللَّه»
(خدا تو را شفا دهد) زیرا آن عطسه در اثر بیمارى است.
62- باب استحباب «الحمد للَّه» گفتن در موقع عطسه
1-[249] صالح بن ابى حمّاد گوید: از عالم آل محمّد امام موسى کاظم (ع) در باره عطسه و علّت «الحمد للَّه» گفتن پرسیدم، فرمود: سلامتى بدن و اعضا و جوارح نعمتى است از جانب خدا براى بندهاش، که ممکن است بنده این نعمت را فراموش کند لذا خدا بادى را امر مىکند که از بدنش به صورت عطسه از بینى او خارج شود و بنده در موقع عطسه خدا را ستایش کند؛ بنا بر این گفتن «الحمد للَّه» در موقع عطسه شکر و سپاسى است براى نعمتى که فراموش کرده بود.
2-[250] امام صادق (ع) فرموده: نوجوانى که به حدّ بلوغ نرسیده بود در نزد پیامبر (ص) عطسه زد و گفت
«الحمد للَّه»
پیامبر (ص) به او فرمود:
«بارک اللَّه فیک»
خدا مبارک کند بر تو.
3-[251] مسمع بن عبد الملک گوید: امام صادق (ع) عطسه کرد، پس فرمود:
«الحمد للَّه ربّ العالمین»
سپس انگشت روى بینى گذاشت و گفت: بینى من با تواضع و فروتنى در مقابل خدا بر خاک است.
4-[252] امام صادق (ع) فرمود: وقتى عطسه کسى را بشنوید اول به او دعا کنید [یرحمکم اللَّه بگویید]؛ سپس با او سخن بگویید.
5-[253] امیر المؤمنین (ع) فرمود: هر کس موقع عطسه زدن بگوید:
«الحمد للَّه ربّ العالمین على کلّ حال»
(در هر حال سپاس و ستایش خداى را که پروردگار
جهانیان است)، به درد گوش و دندان مبتلا نخواهد شد.
6-[254] امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا نقل فرموده است: هر گاه شخص مسلمان عطسه کند و به واسطه دردى که دارد سکوت کند
[الحمد للَّه
نگوید] فرشتگان از جانب او مىگویند
«الحمد للَّه ربّ العالمین»
، و اگر خودش گفت
«الحمد للَّه ربّ العالمین»
ملائکه مىگویند
«یغفر اللَّه لک»
خدا تو را بیامرزد. و نیز امام از پیامبر (ص) نقل کرده که: عطسه براى مریض نشانه سلامتى و راحتى بدن است.
63- باب استحباب صلوات بر محمّد و خاندانش براى کسى که عطسه مىکند یا مىشنود
1-[255] ابن ابى عمیر از یکى از دوستانش نقل کرده است: مردى نزد امام باقر (ع) عطسه کرد و گفت «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» امام (ع) به او دعا نکرد و فرمود: «از حقّ ما کاست». سپس گفت هر گاه کسى از شما عطسه کند بگوید:
«الحمد للَّه ربّ العالمین، و صلّى اللَّه على محمد و اهل بیته»
. آن مرد این دعا را گفت و امام براى او دعا کرد.
2-[256] امام صادق (ع) فرمود: هر که عطسهاى بشنود و
«الحمد للَّه»
بگوید و صلوات بفرستد به درد چشم و درد دندان گرفتار نخواهد شد؛ سپس فرمود: اگر عطسهاى بشنوى این دعا را بگو اگر چه بین تو و او دریایى فاصله باشد.
3-[257] جابر گوید: امام باقر (ع) فرمود: عطسه نیکوست، به جسم فایده مىرساند و خداى عزّ و جلّ را به یاد مىآورد، به امام گفتم در نزد ما گروهى هستند که مىگویند: براى پیامبر نصیبى از دعاى عطسه نیست، امام فرمود: اگر دروغ
بگویند شفاعت محمّد (ص) به آنها نخواهد رسید.
4-[258] امام صادق (ع) فرمود: هر کس عطسه کند و دستش را بر تیغه بینى بگذارد و بگوید
«الحمد للَّه ربّ العالمین، حمدا کثیرا کما هو اهله، و صلّى اللَّه على محمّد النبىّ و آله و سلّم»
سپاس و ستایش فراوان خداى را که پروردگار جهانیان و شایسته حمد است، و درود خدا بر پیامبر و خاندانش، پرنده کوچکى از بینى او خارج شده تا زیر عرش پرواز مىکند و تا روز قیامت براى او طلب آمرزش مىنماید.
64- درود بر محمّد (ص) و خاندانش هنگام عطسه، و ذبح حیوانات و جماع مکروه نیست بلکه مستحب است
1-[259] فضیل بن یسار گوید: به امام باقر (ع) عرض کردم: مردم در سه مورد صلوات بر محمّد و خاندانش را نمىپسندند: 1- هنگام عطسه 2- در موقع سر بریدن حیوانات. 3- هنگام جماع. امام فرمود: چه شده است آنها را؟ واى بر آنان، منافق شدهاند، لعنت خدا بر آنان باد.
2-[260] در کتاب عیون اخبار الرضا نقل شده است: در نامهاى که امام رضا (ع) به مأمون نوشت، فرمود: صلوات بر پیامبر (ص) در هر جا لازم است از جمله هنگام عطسه کردن و سر بریدن حیوانات و غیر آن.
65- باب جواز دعاى عطسه براى ذمّى و دعا براى هدایت وى
1-[261] ابن ابى نجران از بعضى از دوستانش نقل کرده است که: مردى مسیحى در نزد امام صادق (ع) عطسه کرد، مردم به او گفتند «هداک اللَّه» خدا تو را هدایت کند، امام فرمود:
«یرحمک اللَّه»
خدا تو را بیامرزد، اصحاب گفتند: او مسیحى است، امام پاسخ داد: تا خدا او را نیامرزد هدایت نمىکند.
66- اگر گفتارى با عطسه مقارن باشد جایز است آن عطسه را دلیل بر راستى سخن گوینده دانست
1-[262] امام صادق (ع) از پیامبر (ص) نقل فرموده است: عطسه دلیل بر راستى گفتار گوینده است.
2-[263] و نیز آن حضرت از پیامبر (ص) نقل فرموده است: اگر کسى سخن بگوید و در همان حال فردى عطسه بزند گواه بر درستى گفتار اوست.
67- باب استحباب احترام و بزرگداشت شخص مسنّ مؤمن
1-[264] عبد اللَّه بن سنان گوید: امام جعفر صادق (ع) به من فرمود: تجلیل از پیر مرد تجلیل از خداى عزّ و جلّ است.
2-[265] امام صادق (ع) فرمود: از نشانههاى تجلیل از خداى عزّ و جلّ تجلیل و بزرگداشت مسلمانى است که [در اثر پیرى] داراى موى سفید باشد.
3-[266] امام جعفر صادق (ع) فرمود: کسى که به بزرگ ما احترام و به کوچک ما رحم نکند از ما نیست.
4-[267] امام صادق (ع) فرمود: از نشانههاى تجلیل از خداى عزّ و جلّ تجلیل از مؤمنى است که [در اثر پیرى] موى او سفید شده، و هر کس مؤمنى را گرامى بدارد خدا را احترام کرده است و، کسى که به مؤمن پیر اهانت کند خدا قبل از مرگش کسى را مىفرستد که به او توهین نماید.
5-[268] امام جعفر صادق (ع) فرمود: سه کس حقّشان ناشناخته نمىماند مگر از جانب منافقى که به نفاق شناخته شده باشد [در حدّ اعلاى نفاق باشد]. 1- کسى که مویش را در اسلام سفید کرده باشد. 2- حافظ قرآن. 3- پیشواى عادل.
6-[269] امام صادق (ع) فرمود: بزرگان خویش را احترام کنید و صله رحم نمایید.
7-[270] با اسنادى مانند این حدیث از آن حضرت نقل شده و در آن اضافه شده است: بهترین صله رحم خوددارى از آزار و اذیّت نزدیکان است.
8-[271] امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرمود: تجلیل از مسلمان پیر تجلیل از خداست.
9-[272] امام صادق (ع) از پیامبر (ص) نقل فرموده است: هر کس شخص مسنّى را بخاطر پیرى او احترام کند خدا او را از ترس و وحشت روز قیامت در امان خواهد داشت.
10-[273] و نیز آن حضرت فرموده است: هر کس پیرى را که مویش را در اسلام سفید کرده است احترام کند خدا او را از وحشت روز قیامت در امان دارد.
11-[274] پیامبر (ص) فرموده: کسى که نسبت به فضیلت شخص مسن شناخت داشته باشد و او را احترام کند خدا او را از وحشت روز قیامت در امان مىدارد.
و نیز فرمود: تجلیل از پیرمرد مؤمن احترام به خداست.
12-[275] امام صادق (ع) فرمود: کسى که براى اشخاص فضیلتى قائل نباشد از بابت اندیشه خویش مغرور است.
13-[276] رسول خدا (ص) فرمود: پیران را تجلیل کنید زیرا احترام به بزرگسالان تجلیل از خداست.
68- باب استحباب احترام کریم و شریف
1-[277] حجّال گوید: از جمیل بن درّاج سؤال کردم درست است که رسول خدا (ص) فرموده است: هر گاه شرافتمند قومى به نزد شما بیاید او را احترام کنید؟
گفت: بلى، پرسیدم شریف کیست؟ گفت از امام صادق (ع) در این باره پرسیدم، امام فرمود: شریف کسى است که داراى مال باشد، از امام پرسیدم حسب چیست؟ فرمود: آن که به وسیله مال و غیر آن کارهاى پسندیده انجام دهد، سؤال کردم کرم چیست؟ فرمود: پرهیزگارى.
2-[278] امام صادق (ع) از پیامبر (ص) نقل فرموده: وقتى سخاوتمندى به نزد شما بیاید او را احترام کنید.
3-[279] امام جعفر صادق (ع) از پیامبر نقل فرمود: هر گاه سخاوتمند قومى به نزد شما بیاید او را گرامى بدارید.
4-[280] عبد اللَّه علوى از جدش نقل کرده است که امیر المؤمنین (ع) فرمود:
وقتى که عدىّ پسر حاتم به خدمت پیامبر (ص) رسید پیامبر او را به خانه خویش برد و تنها حصیر و بالشى از پوست که در خانه داشت برایش پهن کرد و او را روى آن نشاند.
69- باب کراهت نپذیرفتن تکریم و احترام مانند نپذیرفتن متکا و بوى خوش
1-[281] امام صادق (ع) فرمود: دو نفر بر حضرت علىّ (ع) وارد شدند، حضرت براى هر کدام تشکى گذاشت، یکى روى آن نشست و دیگرى امتناع کرد، حضرت به او فرمود: روى آن بنشین زیرا هیچ کس از پذیرفتن احترام خوددارى نمىکند مگر الاغ.
2-[282] ابو الحسن امام موسى کاظم (ع) فرمود: امیر مؤمنان علیه السّلام مىفرمود:
از پذیرفتن احترام خوددارى نمىکند مگر الاغ، پرسیدم مقصود از احترام چیست؟
فرمود: جا دادن به شخص در مجلس، و بوى خوش که به او تعارف مىشود.
3-[283] علىّ بن جهم گوید: از ابو الحسن امام کاظم (ع) شنیدهام که مىفرمود:
از پذیرفتن احترام خوددارى نمىکند مگر الاغ، سؤال کردم منظور از احترام چیست؟
فرمود: چیزى مانند بوى خوش و هر چه انسان بدان احترام مىشود.
4-[284] ابو زید مکّى گوید: از امام موسى کاظم (ع) شنیدم که مىفرمود: از پذیرفتن احترام خوددارى نمىکند مگر الاغ، و منظور امام از آن بوى خوش و متّکا بود.
5-[285] بزنطى از ابو الحسن علىّ بن موسى الرضا (ع) نقل کرده است که حضرت علىّ (ع) فرمود: از پذیرفتن احترام خوددارى نمىکند مگر الاغ، از امام رضا (ع) پرسیدم: منظور چیست؟ فرمود: آن کرامت [احترام] شامل بوى خوش و جا دادن در مجلس مىشود که هر کس این دو را نپذیرد چنان است که گفته شد.
6-[286] سماعة بن مهران گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم اگر کسى عطرى را که به او تعارف مىشود ردّ کند چگونه است؟ فرمود: شایسته نیست کرامت و احترام را ردّ نماید.
7-[287] در کتاب قرب الاسناد از حضرت على (ع) نقل شده است که رسول خدا (ص) فرمود: هر گاه کرامتى بر شما عرضه شد آن را رد نکنید زیرا الاغ است که احترام را رد مىکند.
70- باب استحباب استقبال و بدرقه از مهمان و اطاعت مهمان از صاحب خانه
1-[288] امام صادق (ع) از پیامبر (ص) نقل فرموده است: از جمله حقوق مهمان بر
صاحب خانه آن است که: صاحب خانه با آرامش و وقار در موقع ورود و خروج مهمان چند قدمى با وى برود.
و نیز آن حضرت از رسول خدا (ص) نقل فرموده است هنگامى که کسى به خانه برادر مسلمانش وارد مىشود تا زمانى که از آنجا خارج شود صاحب خانه بر او فرمانرواست.
71- کسى که دوستش را براى مطلبى امین دانسته است جایز نیست آن مطلب را بدون اجازهاش بازگو کند مگر به عنوان ذکر خیر یا شهادت براى کار حرامى که انجام شده است
1-[289] امام باقر (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است: مجلسها امانت است [یعنى سخنى که در مجلسى گفته مىشود حکم امانت دارد و نباید براى دیگران گفته شود].
2-[290] ابن ابى عوف گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: مجلسها امانت است.
3-[291] امام جعفر صادق (ع) فرمود: مجلسها امانت است، و جایز نیست سخن کسى را که مىخواهد پوشیده بماند براى دیگران نقل کنند مگر با اجازه او، یا براى فرد مورد اطمینان، یا براى ذکر خیر او.
4-[292] جابر بن عبد اللَّه انصارى گوید: پیامبر خدا (ص) فرمود: مجلسها امانت است مگر در سه مورد: 1- مجلسى که در آن خونى به ناحقّ ریخته شده باشد.
2- جایى که در آن مرتکب زنا شدهاند. 3- مجلسى که در آن به ناحق مال حرامى را حلال کنند.
72- هر گاه سه نفر با هم باشند کراهت دارد دو نفر از آنها در گوشى صحبت کنند
1-[293] امام صادق (ع) فرمود: هر گاه سه نفر با هم باشند نباید دو نفر از آنان با یک دیگر در گوشى صحبت کنند زیرا این کار نفر سوّم را اندوهگین و آزرده خاطر مىکند.
2-[294] امام کاظم (ع) فرمود: هر گاه سه نفر در خانهاى باشند نباید دو نفر از آنان با هم در گوشى صحبت کنند زیرا این کار دوستشان را غمگین مىسازد.
73- باب کراهت قطع کردن سخن مسلمان
1-[295] امام جعفر صادق (ع) از پیامبر (ص) نقل فرموده است: کسى که سخن برادر مسلمانش را قطع کند مانند آن است که صورت او را بخراشد.
74- باب استحباب یا کراهت کیفیّت نشستن
